Księgarnia Uniwersytecka

Książka podsumowuje stan wiedzy o biologii mopka Barbastella barbastellus oraz o wymaganiach siedliskowych tego nietoperza i jego zagrożeniach. Zawiera zalecenia ochronne, które opierają się na informacjach zawartych w literaturze naukowej oraz na wieloletnich doświadczeniach autorów tego opracowania.

Mopek jest gatunkiem palearktycznym, występującym niemal w całej Europie (ryc. 6). W wielu regionach występowania brakuje jednak informacji o trendach i stanie populacji tego nietoperza. Na podstawie dostępnych danych można wnioskować, że w większości krajów gatunek jest nieliczny i jego liczebność wykazuje trend spadkowy. Najliczniej mopek zachodni notowany jest w Europe Środkowej: w Polsce, Czechach i na Słowacji.

W Polsce mopek obserwowany jest prawie w całym kraju (ryc. 7), jednak najliczniej występuje we wschodniej, centralnej i południowo-zachodniej części. Na reszcie obszaru kraju jest rzadki. Obecnie jego populację ocenia się jako stabilną lub nawet o niewielkim trendzie wzrostowym. Na podstawie wyników z zimowych liczeń nietoperzy w znanych i regularnie kontrolowanych hibernakulach populację tego nietoperza szacuje się na minimum 13,9 tys. osobników (tab. 1).

W Polsce do 2023 r. powołano 93 obszary Natura 2000, w których mopek stanowi przedmiot ochrony (tab. 2, ryc. 8). W większości tych obszarów liczebność populacji przypisano do kategorii C, tzn. wynosi ona 0–2% populacji krajowej (82 obszary). Na obszarach Natura 2000 w Polsce populacja chroniona jest przede wszystkim w okresie zimy (53 obszary), natomiast w okresie rozrodu gatunek chroniony jest na 39 obszarach. To zbyt mało, aby ochrona mopka zachodniego była skuteczna. Konieczne jest podejmowanie działań ochronnych na szerszą skalę zarówno w czasie rozrodu, zimowania, jak i migracji.

Mopek jest leśnym gatunkiem nietoperza, często zmieniającym swoje kryjówki (preferowane w drzewach zamierających i martwych). Konieczne jest pozostawianie jak największej liczby starych i zamierających drzew, co zapewni odpowiednią liczbę schronień i obfite żerowiska. Tam, gdzie brakuje starodrzewów, skutecznym działaniem, zwiększającym liczbę ukryć dla kolonii rozrodczych, jest montowanie sztucznych schronień – budek szczelinowych (Załącznik), które należy wieszać w grupach po kilka sztuk (ryc. 42).

Dla ochrony tego zimnolubnego gatunku nietoperza ważne jest zabezpieczanie podziemi, w których zimuje. Ochroną powinny być obejmowane duże obiekty podziemne, ale również płytsze i szybko wychładzające się, np. bunkry, piwnice.

Adaptacja takich obiektów na zimowiska dla nietoperzy jest szczególnie ważna na obszarach nizinnych, gdzie zdecydowanie rzadziej występują naturalne podziemia – jaskinie. Działania te mają też coraz większe znaczenie dla ochrony zimnolubnych, osiadłych gatunków nietoperzy (m.in. mopka) w kontekście ocieplania się klimatu.

Mopek ma krótki zasięg echolokacji. Jednym z większych zagrożeń dla tego gatunku nietoperza jest fragmentacja siedlisk. Niezmiernie istotne jest zachowanie ciągów roślinności wśród pól i na brzegach rzek, co zapewni bezpieczny przelot pomiędzy wykorzystywanymi siedliskami i kontakt osobników z sąsiadujących obszarów.

THE BARBASTELLE BAT BARBASTELLA BARBASTELLUS. BIOLOGY AND CONSERVATION (ABSTRACT)

MOPEK ZACHODNI BARBASTELLA BARBASTELLUS. BIOLOGIA I OCHRONA GATUNKU (STRESZCZENIE)

WSTĘP

1. SYSTEMATYKA I NAZEWNICTWO

2. ROZPOZNAWANIE
2.1. Wygląd zewnętrzny
2.2. Głosy echolokacyjne

3. WYSTĘPOWANIE I STAN POPULACJI
3.1. Wprowadzenie
3.2. Rozmieszczenie
3.3. Stan populacji w Polsce i w Europie

4. STATUS OCHRONNY GATUNKU W POLSCE

5. WYMAGANIA SIEDLISKOWE
5.1. Okres aktywności
5.1.1. Migracje
5.1.2. Rozród
5.1.3. Gody
5.1.4. Żerowiska
5.2. Okres zimowy

6. ZAGROŻENIA
6.1. Zagrożenia w okresie aktywności
6.1.1. Migracje
6.1.2. Rozród
6.1.3. Gody
6.1.4. Żerowiska
6.2. Zagrożenia w okresie zimy

7. DOBRE PRAKTYKI W OCHRONIE GATUNKU
7.1. Ochrona żerowisk
7.1.1. Lasy na obszarach chronionych
7.1.2. Lasy gospodarcze
7.1.3. Plantacje drzew
7.2. Utrzymanie tras migracji
7.3. Zapewnienie miejsc rozrodu
7.3.1. Schronienia naturalne w drzewach
7.3.2. Schronienia sztuczne
7.4. Ochrona miejsc odbywania godów
7.5. Ochrona mopka w czasie zimy

8. MONITORING LICZEBNOŚCI POPULACJI
8.1. Monitoring zimowy
8.2. Monitoring letni
8.2.1. Monitoring akustyczny
8.2.2. Kontrola budek
8.2.3. Odłowy w sieci

9. PODSUMOWANIE

ZAŁĄCZNIK – APPENDIX

LITERATURA

https://doi.org/10.17306/978-83-67112-62-8/7-8

The Barbastelle Bat Barbastella barbastellus. Biology and conservation

The book summarizes the state of knowledge about the biology of the Barbastelle bat, as well as its habitat requirements and threats. It also includes recommendations for the conservation of the species, based on available scientific literaturę and the many years of experience of the authors.

The Barbastelle is a Palaearctic species, found over nearly all of Europe (Fig. 6). However, in many regions of its occurrence, there is a lack of information on the trends and population status of this bat. Based on the available data, it can be concluded that in most countries the species is rare and shows a declining trend. The Barbastelle bat has most frequently been recorded in Central Europe: Poland, the Czech Republic and Slovakia.

In Poland, the Barbastelle is most abundant in the eastern, central and southwestern regions (Fig. 7). In other parts of the country it seems to be rare. Currently, its population is assessed as stable or with a slight upward trend. On the basis of the results of winter bat counts in regularly monitored underground roosts, the population of this bat is estimated at a minimum of 13,900 individuals (Table 1).

As of 2023, 93 Natura 2000 areas in Poland list the Barbastelle as one of their objects of protection (Table 2, Fig. 8). In 82 of these areas, the bat’s population size is assigned category C (i.e., it is 0–2% of the national population). In Natura 2000 areas in Poland, the population is mainly protected during winter (in 53 areas), while during the breeding season the species is protected in 39 areas. This is not enough for the effective protection of the Barbastelle bat. It is necessary to undertake protection efforts on a larger scale, ensuring favourable conservation status during breeding, wintering and migration periods.

The Barbastelle is a forest-dwelling bat species that frequently switches roosts (it prefers dead and dying trees). To provide an adequate number of roosts, it is necessary to leave as many old and dying trees as possible standing in woodlands and forests. Where old trees are lacking, an effective measure to increase the number of roosts for breeding colonies is to install artificial shelters – crevice boxes (Appendix), which should be hung in groups of several in one place (Fig. 42).

For the protection of this cold-loving bat species, it is important to protect the underground roosts where they hibernate. Protection should include large underground objects, but also smaller, shallower objects that cool down quickly, such as bunkers and cellars. Adaptation of such objects to the role of wintering sites for bats is particularly important in lowland areas, where natural undergrounds (caves) are scarce. It also becomes increasingly important for the protection of cryophilic, sedentary bat species (such as the Barbastelle), in the context of the present climate change.

The Barbastelle has a short echolocation range and generally avoids open areas devoid of landmarks. Thus, one of the biggest threats to this bat species is habitat fragmentation. It is crucial to preserve linear landscape elements in the form of treelines, hedgerows, riverbank vegetation etc., which will provide safe flight paths between habitat patches used by bats and also make contact between individuals from neighboring areas possible.